Lehman Swart

Ariëla Legman

Lehman Swart was 35 jaar toen hij in 1944 in Janinagrube, een kolenmijn ten noorden van Auschwitz, de dood vond. Tot zijn deportatie woonde hij met zijn niet-joodse vrouw en hun vier kinderen in de Borgerstraat in Amsterdam, waar hij de kost verdiend had als ‘losse arbeider’.

Op het Joods Monument staat een pasfoto van Lehman – geinige blik, boksersneus, stoere pet. De foto hoort bij zijn marktkaart, de vergunning om te venten, aan hem uitgereikt in 1935. Hij was toen 26 en woonde in de Staatsliedenbuurt, zo blijkt uit het adres op de kaart. Misschien stond zijn kraam wel op de Ten Katemarkt, vlak bij de Borgerstraat, en heeft hij daar zijn vrouw leren kennen. Maar daar is niets over bekend.

Ook niet bekend is hoe zijn vrouw en kinderen heetten, wel dat ze de oorlog overleefd hebben. In tegenstelling tot het gezin Swart, waarvan Lehman de derde van negen kinderen was. Zijn moeder en zeven van zijn broers en zussen zijn net als hij in een concentratie- of werkkamp vermoord. Zijn vader, Levie Swart, was in 1940 in Amsterdam overleden, een paar maanden voor de oorlog uitbrak. Oudste zus Emma was al in 1927 gestorven.

Wanneer Lehman gedeporteerd is, wanneer hij in de kolenmijn te werk gesteld is, hoelang hij de vreselijke omstandigheden daar heeft moeten ondergaan, daarover is niets te vinden. Wat wel opvalt op het Joods Monument is dat zijn sterfdatum een à twee jaar later is dan die van zijn familieleden. Mogelijk was hij als ‘gemengd-gehuwde’ aanvankelijk uitgezonderd van transport. Volgens de Wikipediapagina over KZ Janinagrube overleefden de gevangenen het werk in de mijn hoogstens een maand...

Lehman Swart stierf op 14 februari 1944, midden in de Poolse winter. Voor het plankje met zijn naam heb ik als basiskleur ‘Amsterdams rood’ gebruikt. Ik hoop dat hij zich in zijn laatste dagen niet meer bewust was van de gruwel waarin hij terechtgekomen was, dat hij zich in zijn koortsdromen terug in Amsterdam waande, thuis, bij zijn gezin in de Borgerstraat.