Esther de Winter-van der Sluis

zusters DMJ, Lia – tekst Cis van Heertum

Esther was het tweede kind van Elias van der Sluis en Sara Frank. Haar vader, die als beroep koopman opgeeft, deed aangifte op de dag van haar geboorte. De getuigen waren Augustinus van der Sande, bakker, en Hendrik Jansen, huisschilder. Esthers ouders woonden in Vlijmen, een dorp ten westen van Den Bosch, in Wijk B, nummer 117, toen nog een onbestrate weg. Ze zouden later naar Den Bosch verhuizen.

Esther trouwt op 1 november 1918 in Den Bosch met Elias de Winter, die handelaar is van beroep. Hij is geboren in het Zeeuwse Oude Tonge, geeft als woonplaats Rotterdam op, maar het echtpaar vestigt zich in Den Bosch. De getuigen zijn Esthers broer Belnart van der Sluis, oud 28 en handelsreiziger, en Karel Heijmans, oud 59 en slager van beroep.

Iets meer dan een jaar later, op 28 november 1919, doet Elias aangifte van de geboorte van hun eerste kindje, een dochtertje genaamd Eva. De getuigen zijn Esthers vader Elias, nu slager van beroep, en Emanuel Boers, 42 jaar oud en handelsreiziger. Helaas overlijdt hun dochtertje drie weken later, op 24 december. Dit keer komen twee vermoedelijke kennissen aangifte doen: Alphons Meeuwesen, pakhuisknecht, en Matheus Eggly, schoenmaker.

Staat Esther op een foto die gemaakt is op de Bossche markt? Haar moeder Sara staat rechts, de dame naast haar zou heel wel haar dochter kunnen zijn. Van Esthers man Elias bestaat een pasfoto. Max Cahen beschrijft hem als ‘een lange, magere, vrolijke, actieve man, die in sjoel regelmatig voor minjan zorgde.’

Esther en Elias wonen aanvankelijk in de Kruisstraat 15, waar ook hun tweede kind, Isidor Elias, wordt geboren, in 1922. De Kruisstraat was toen een ‘typisch joodse straat’ volgens Max Cahen, met kosjere slagers en kruidenierszaken. Zo wonen aan de andere kant van de straat, op nummer 16, Esthers ouders Elias en Sara. Vader Elias heeft er zijn Runds-, Kalfs- en Lamslagerij. Recht tegenover drijft ook Karel Heijmans, getuige bij het huwelijk van Esther en Elias, zijn kosjere slagerij.

Na Isidor Elias wordt het jaar erna Rosa Eva geboren, en tenslotte in 1926 Elias. Als de kinderen worden opgenomen in het geboorteregister van de joodse gemeente wordt Esthers voornaam ‘Helena’ (bij Isidor en Rosa Eva); of ‘Lientje’ (bij Elias). Haar naam in het Hebreeuws in de marge blijft iedere keer Esther.

Het gezin verhuist drie keer, van de Kruisstraat naar de Brede Haven 92, van daaruit naar de Willem Mariastraat 11 en vervolgens naar de Havenstraat 4, in Het Zand. Vele straten hier zijn, net als vele levens in deze nieuwe wijk, in en door de oorlog verwoest.

Bronnen

Streekarchief Langstraat Heusden Altena, Burgerlijke stand, archief 1025, deel: 5012/59.
Esther is geboren in de huidige Pastoriestraat, met dank aan Anne-Ruth Huijsmans van het Streekarchief Langstraat Heusden Altena.
BHIC, Huwelijksregister ’s-Hertogenbosch, toegang 550, inv. nr. 1582/ 219.
BHIC, Geboorteregister ’s-Hertogenbosch, toegang 550, inv. nr 1562/954. 
Max Cahen (zie Vrede en vriendschap, p. 45) noemt Elias ‘Leendert’, maar dat moet een vergissing zijn. Hij meldt wel dat Elias aan de Havenstraat 4 woonde (hij is ook hoofdbewoner op dat adres, met dank aan Hanneke Zuijderduijn van Erfgoed ’s-Hertogenbosch). Waar hij zich niet in vergiste was dat Elias ‘afkomstig uit Rotterdam’ was: zo staat het in de huwelijksaangifte.
BHIC, Overlijdensregister ’s-Hertogenbosch, toegang 550, inv. nr. 1563/757.
Erfgoed 's-Hertogenbosch, 0195-inv. nr. 650, Register van Geboortens Huwelijken en Overlijden Nederlandsche Israëlitische Gemeente ‘s-Hertogenbosch aanvang nemende primo January 1844, f. 80 (Isidor, 17 januari 1922; f. 82, 3 november 1923; f. 83, 27 februari 1927 (Elias).
Max Cahen, In vrede en vriendschap: Sholoum vereinchous, een kleine kroniek van de vooroorlogse joodse gemeenschap in ’s-Hertogenbosch. ’s-Hertogenbosch, Aldus Uitgevers, 2014, p. 58-60.

Afbeeldingen

Heemkunde van de Oostelijke Langstraat, hvdol.nl, De Pastoriestraat in 1910.
Erfgoed ’s-Hertogenbosch, 0001445. Verwoeste levens, verwoeste huizen: De Havenstraat. Fotobureau Het Zuiden.
Foto van Sara Frank, Collectie Joods Museum, F001175 (b).