Arthur Paul Czellitzer

Peter van de Sande

Arthur Czellitzer werd in 1871 geboren in Breslau. Hij studeerde geneeskunde en vestigde zich als oogarts in Berlijn. Hij trouwde met Margarete Salomon; ze kregen drie dochters. Hij was actief als wetenschapper met als belangrijkste interessegebieden oogheelkunde, sociale hygiëne, erfelijkheid en genealogie. Hij richtte de Gesellschaft für Jüdische Familienforschung op en redigeerde het daarbij horende tijdschrift Jüdische Familienforschung. Hij legde tevens een uitgebreid archief aan van genealogisch materiaal: documenten, kronieken, memoires, testamenten, stambomen en familiegeschiedenissen.

In 1938 of 1939 vluchtte hij - het werken in Berlijn was hem inmiddels onmogelijk gemaakt - met zijn vrouw naar Breda. Daar woonde reeds een van zijn dochters met haar man en hun twee kinderen. Bij de evacuatie van Breda op 12 mei 1940 komt hij uiteindelijk in De Panne terecht, waar hij gescheiden raakt van zijn gezin. Zijn vrouw, dochter en kleinkinderen slagen erin Engeland te bereiken. Hij keert na een lange zwerftocht terug naar Breda.

Als hij daar van de bezetters weg moet, komt hij in Tilburg terecht: hij heeft er op verschillende adressen gewoond. Kort voor zijn deportatie naar Kamp Vught in april 1943 brengt hij zijn archief - bestemd voor de Universiteit van Jeruzalem - onder bij een bevriende relatie die het verbergt in zijn wollenstoffenfabriek. Vanuit Kamp Vught gaat hij op 8 mei 1943 naar Westerbork. Daar wordt hij op 13 juli 1943 op transport gesteld naar Sobibor, waar hij op 16 juli 1943 wordt vermoord. Zijn archief in Tilburg wordt later door de Duitse bezetter ontdekt en verbrand.